Consumenten in Spanje konden de terugkeer zien van het statiegeldsysteem dat de jaren tachtig kenmerkte en dat destijds de inning van statiegeld op glazen flessen vereiste. Deze keer gaat de belasting over het retourneren van plastic verpakkingen. De nieuwe wetgeving werd voorspeld in het afvaldecreet van 2022 en komt voort uit een mislukking.
In dat decreet stond dat, als het huidige systeem van gescheiden inzameling, de bekende gele bakken, niet zou voldoen aan de recyclingdoelstellingen die de EU heeft gesteld voor plastic wegwerpflessen tot drie liter, inclusief doppen en deksels, er statiegeld, retourzending en een restitutiesysteem (DRS) zou worden opgelegd.
Na analyse van de gegevens met de officiële methodologie van de EU concludeerde het ministerie van ecologische transitie (Miteco) dat, als er in november 2026 sprake is van een duidelijk “falen om de doelstellingen te halen”, de Spaanse inwoners plastic verpakkingen zullen moeten retourneren naar het winkelgedeelte van hun dagelijkse aankopen.
De verordening stelde duidelijke termijnen en cijfers vast. In 2023 zou 70% van het totale gewicht van de plastic verpakkingen voor eenmalig gebruik op de markt gescheiden ingezameld moeten zijn voor recycling. Het was de bedoeling dat dit percentage in 2025 zou stijgen naar 77%, om uiteindelijk in 2029 90% te bereiken.
Maar de werkelijkheid voldoet niet aan de norm. Om de efficiëntie van het huidige systeem te analyseren heeft het ministerie in 2023 een berekening gemaakt door het aantal gescheiden ingezamelde flessen te delen door het totaal aantal op de markt gebrachte flessen.
Bij de berekeningen werd rekening gehouden met zowel het afval dat werd ingezameld in de gele bakken, beheerd door de lokale autoriteiten, als met het afval dat ‘buitenshuis’ werd ingezameld door complementaire particuliere afvalbeheerders met een samenwerkingsovereenkomst met stichting Ecoembes.
Na alle omstandigheden te hebben behandeld die zouden kunnen leiden tot gegevensfouten, waaronder fraude en gebrek aan zorgvuldigheid bij het rapporteren van gegevens door verpakkers, concludeerde Mireco in haar rapport dat in 2023 214.039 ton flessen binnen de bovengenoemde classificatie op de Spaanse markt was gebracht.
Volgens de gegevens die zijn verzameld bij de 92 recyclingfabrieken in Spanje, waarbij alleen de informatie is verzameld over de containers waarop de regelgeving betrekking heeft, bedroeg het totale gewicht van de afzonderlijk ingezamelde flessen 74.482 ton.
De hoeveelheden afkomstig uit afzonderlijke of particuliere aanvullende collecties van Ecoembes (scholen, stations en luchthavens, ministeries en andere instellingen, sport- en onderwijscentra, ziekenhuizen, winkelcentra) bedroegen 14.000 ton. Alles bij elkaar bedroeg het percentage gescheiden inzameling van SUP-flessen voor 2023 41,3% en dat is ver beneden de doelstelling van 70%.
Bronnen van het ministerie zegden dat het volgens de wetgeving "de bedrijven zijn die deze producten produceren die de verantwoordelijkheid moeten nemen voor de verpakking en verantwoordelijk moeten zijn voor de implementatie en financiering van de nieuwe DRS". De technici van Miteco werken weliswaar samen met de producenten, maar het zijn laatstgenoemden die de regelgeving moeten ontwerpen en implementeren.
Nadat de verpakkingssector zich eind vorig jaar bewust werd van de verplichting om dit systeem te implementeren, bevindt zij zich nu in de ontwerpfase. Aecoc, de belangrijkste vereniging van Spanje die fabrikanten en distributeurs vertegenwoordigt, heeft gezegd dat zij “toegewijd” is aan de uitdaging, ook al vergt dit veel verschuivingen in de processen van productie, distributie en verkoop, veranderingen die daaruit voortvloeiende “economische gevolgen voor bedrijven” zullen hebben.
Welk stadium van dit proces is tot nu toe bereikt? Momenteel bevinden de verantwoordelijken zich in de fase van het ontwerpen van aangepaste labels, waarbij de prijs van statiegeld en retour vermeld moet worden. Op deze manier komt alle informatie bij het personeel terecht. Wat volgt is het veranderen van de computersystemen en het beheren van de ruimtes die zijn aangewezen voor de inzameling van lege containers in de winkels. "We identificeren al deze implicaties om het best mogelijke systeem te implementeren, met de consument in gedachten", aldus Aecoc.
Wat al bekend is, is dat de startprijs voor het statiegeld per fles tien cent zal bedragen. De belasting is niet inbegrepen in de uiteindelijke prijs van de producten en moet apart worden betaald. Bij teruggave van de gebruikte fles wordt het bedrag terugbetaald. De verordening stelt dat "om de technische, ecologische en economische haalbaarheid van de implementatie van deze systemen te garanderen, naast plastic flessen, blikjes en kartonnen drankverpakkingen voor dezelfde producten de wetgeving zal worden ingevoerd".
Verschillende Europese landen, waaronder Duitsland (sinds 2003), kennen al jaren het containerstatiesysteem. Hun voorbeeld dient als model voor Spaanse bedrijven, die specifiek de valkuilen analyseren die ze onderweg zijn tegengekomen en het recyclingpercentage dat tot nu toe is bereikt.
In Spanje werden in de jaren tachtig terugnames van flessen uitgevoerd in winkels en supermarkten. Winkels waren toen verantwoordelijk voor het rechtstreeks betalen van de consument. Aecoc overweegt hetzelfde proces, zonder de mogelijkheid uit te sluiten om ‘intelligente’ containers te installeren.
Leonor Pascual, lid van de verpakkingseenheid bij Ainia, een onderzoeksvereniging voor de landbouw- en voedingsindustrie, zei dat, met de vooruitgang van de technologie, het plaatsen van slimme containers "misschien wel de meest handige, toegankelijke en onafhankelijk van de openingstijden van winkels"-strategie is. Ze zei dat de methode al in verschillende Europese steden wordt toegepast, waar over het algemeen "de resultaten goed lijken te zijn".
Zal het retoursysteem voldoende zijn om te voldoen aan de eisen voor het recyclen van plastic? Plastics Europe, de Europese vereniging van kunststoffabrikanten, zegde dat het nog te vroeg is om te zeggen of de nieuwe wetgeving de recyclingdoelstellingen zal helpen bevorderen. "Het nieuwe DRS-systeem is slechts voor één type plastic bedoeld, PET. Daarom zullen we moeten wachten op de eerste resultaten om te kunnen inschatten of dit nieuwe systeem de recyclingpercentages voor alle plastics zal verhogen.
Volgens Alianza Residuo Cero en de Plataforma Ley de ResiduosYA, de twee organisaties die de veranderingen het meest ondersteunen, is het doel om de methode “voor iedereen zo toegankelijk mogelijk te maken”. Ze pleiten voor alle supermarkten en winkels die dranken verkopen en roepen ook op tot een uitbreiding van de producten die onder het retoursysteem vallen, zodat daar ook glas en andere herbruikbare verpakkingen in zullen zitten, en niet alleen verpakkingen voor eenmalig gebruik.
Ten slotte zegde Ecoembes dat de gele bak niet zal verdwijnen, omdat de verordening betrekking heeft op een specifiek type verpakking, waardoor de noodzaak om ander plastic afval (snackzakjes, wasverzachterflesjes, blikjes etc.) te blijven scheiden nog steeds van kracht is.
Samen zullen de gele bak en het nieuwe retoursysteem naast elkaar moeten bestaan.